 In dit laatste artikel komen nog enkele zaken aan de orde die bij het portrettekenen een rol spelen, zoals soorten portretten en zelfportretten, karikaturen en maskers, kleurgebruik en compositie. |
| Soorten portretten We denken snel aan 1 persoon als het over portrettekenen gaat of aan een zelfportret, maar er is ook nog het familieportret, het duo-portret (zoals bij kinderportretten vaak gebruikt wordt) en het groepsportret. De familie met vader, moeder en kind (dat centraal in het midden wordt geplaatst) is een klassieke groepsopstelling in de fotografie. In de kunst is het bekende schuttersstuk ''De Nachtwacht'' van Rembrandt een voorbeeld van een groepsportret. Hierbij speelt hij met de figuren en de relatie tussen hen. Ook de achtergrond en de ruimte eromheen spelen een rol. Opvallend hierbij is dat de figuren alle individuen zijn. Ieder van hen is een eerder (zelf)portret van Rembrandt geweest. Als je goed kijkt zie je dus een aantal (studie-) individuen in een groep. |
 Het zelfportretBij het zelfportret gaat het om zelfonderzoek: in de spiegel kijken en jezelf aanschouwen, letterlijk in spiegelbeeld. In de kunstgeschiedenis kun je veel zelfportretten terugvinden. Vaak was het een statussymbool om in de salon te hangen of werd het meer een geïdealiseerd portret (zoals men eigenlijk gezien wilde worden). Een voorbeeld hiervan is het Jezusportret van Dürer. |
 Het zelfportret was voor Rembrandt een manier om makkelijk uitdrukkingen en houdingen, stoffen e.d. te bestuderen. Het voordeel namelijk is dat het model er altijd is, dat het doet wat je wilt en het is bovendien goedkoop. Hij verkleedde zich als apostel, herder of bedelaar en heeft zo heel watzelfportretten gemaakt. Egon Schiele, een moderner kunstenaar van rond 1910, combineerde schoonheid en lelijkheid in zijn zelfportretten en nam een verkrampte houding aan. |
   |
| Rembrandt met de breedgerande hoed zie je bij het portret van Egel op haar eigen wijze uitgewerkt in acryl. Het is een spontane schildering geworden, waarbij de lichtval goed is getroffen. |
 Karikaturen en maskersKarikaturen overdrijven de specifieke kenmerken, zoals een grote mond, een lange nek, een grote bril. Studie van de persoon, het portret is daarbij het uitgangspunt. De kunst is om met enkele lijnen de persoon te karakteriseren. Ieder kent de bekende karikaturen van politici. De kunstenaar Leonardo da Vinci was de eerste karikaturist, kijk maar naar het vervormde gezicht op de afbeelding. Dit was in 1487! Tegenwoordig, 520 jaar later, zijn er zelfs speciale "plug- ins" bij software te verkrijgen om portretfoto''s om te zetten in karikaturen. |
 Maskers verbergen het eigenlijke gezicht en maken er iets anders van. Het gezicht wordt letterlijk naar de achtergrond geduwd, dat een vervreemdend effect heeft, zoals je op het gemaskerd bal of met carnaval kunt zien. De Romeinen (rond het jaar 200) hadden al maskers. In de buurt van Brussel is er zelfs een speciaal museum aan maskers gewijd: Musée International du Carnaval et du Masque |
  Ieder kent ook maskers uit Afrika,zoals het Nausang masker hiernaast. Bij zo'n masker toveren kleuren en versieringen een ander mens, of zelfs dier, tevoorschijn. In de kunst komt het thema geregeld terug. Het masker van LiaD is geinspireerd op maskers van de Azteken in Mexico. Zij fraaide haar ruimte ermee op. |
| Kleurgebruik en compositie In gezichten kleur aanbrengen is in het begin heel vreemd. Wat voor kleuren zie je eigenlijk? De huidskleur zit niet in een tube of potje en zul je zelf moeten maken. Daarom is het goed te kijken naar wat je ziet in werkelijkheid op de huid van je model. In de portretten van Rembrandt zie je roze-roden en gelen. In de schaduwen zijn zelfs groenen te zien, soms grijs en blauw en in de lichte delen wit. Hij gebruikte loodwit voor de glimlichten in gezichten. Afhankelijk van je materiaal zul je moeten zoeken naar de juiste kleur en tint. |
 In een van mijn kleurenschetsen heb ik de verschillende felle kleuren oliepastel brutaal door elkaar gebruikt. In de moderne kunst zie je naast natuurgetrouwe kleuren vaak hel afwijkende kleuren. In het zelfportret van Egon Schiele, hierboven, is wit de hoofdkleur. Het drukt iets uit; het is een soort masker geworden door deze kleur.Op websites over portrettekenen zijn er tips te lezen . Ook is er een prachtig boek: ''Painting beautiful skin tones with colour & light'' dat informatie hierover geeft. Het is geschreven door Chris Saper en het ISBN nummer is: 0-7153-1266-9. Yetta heeft het boek online ingezien en eigenlijk direct aangeschaft! Als je portretten wilt tekenen / schilderen is dit boek echt een must, volgens haar. |
| Compositie Compositie zegt iets over indeling en ordening, zoals de noten en akkoorden bij muziek Hoe plaats je het portret op papier en welke elementen laat je meespelen? Een achtergrond is er altijd, dus deze zul je een tint of structuur moeten geven, maar misschien is het goed om bij deze persoon iets uit zijn of haar leven mee te tekenen of schilderen, denk hierbij aan een hobby, zoals een gebreide sjaal of een meubelstuk, zoals een piano. Het wordt dan wat persoonlijker dan een stenen muur bijvoorbeeld. Het kan heel subtiel of vaag getekend worden of slechts gaan om een detail van iets. De aandacht moet niet afgeleid worden van het portret; het gaat om de sfeer. Door het licht te concentreren rond het hoofd, zoals bij vele Rembrandts komt alle aandacht daarop. De achtergrond is donkerder en vormt vaak een goed contrast met het licht op het gezicht, zodat de kop goed uitkomt. |
  Een bekende methode om een compositie te analyseren:met een transparant papier over het plaatje lijnen trekken in verschillende richtingen: vertikaal, horizontaal, diagonaal, waardoor inzichtelijk wordt waar het centrum van de compositie ligt. Op het portret van Egon Schiele zijn de compositielijnen getekend. Hier is duidelijk een afwijkende compositie te zien als je deze vergelijkt met het portret van Dürer. Daar is het portret centraal in het vlak gezet en is er een driehoek te tekenen. Het hoofd is vaak net boven en net naast het middelpunt geplaatst. Ook wordt het standpunt van de tekenaar dan duidelijk, bijvoorbeeld dichtbij of veraf, hoger of lager. Of hoe de persoon kijkt: kijkt hij naar iets buiten het schilderij of niet? Kijkt hij de beschouwer aan; hoe is de kijkrichting? Dit alles kun je als studie natuurlijk ook doen bij portretfoto''s. |
| Het analyseren van schilderijen en tekeningen in het algemeen is erg leerzaam en leuk om te doen. Naast de compositie analyseren kun je ook analyseren -hoe kleuren worden gebruikt, -hoe het materiaal is verwerkt, -hoe gespeeld is met voor- en achtergrond, maar vaak ook -wat is weggelaten of -wat is maar summier aangegeven, want vaak doen wij teveel, we willen alles op papier zetten en liefst zo volledig mogelijk zijn. De kunst van het weglaten is het allermoeilijkst! Dit was mijn serie kop- portret- tekenen. De weblinks op DutchPainter geven ook voor portret goede tips. Om jezelf opdracht te geven voor portrettekenen kun je bijvoorbeeld thema''s verzinnen waarin portretten voorkomen. Je kunt denken aan een boekomslag met de thema''s:
Heel veel sukses met het worstelen met het portret! Jos |