 Er zijn veel onderzoeken geweest op het gebied van kindertekeningen. De visies van de diverse onderzoekers lopen wat uiteen. Waar iedereen het wel over eens is, zijn de drie perioden in de ontwikkeling van het beeldend vermogen. |
| Deze drie perioden zijn: • De periode van het experimenteren en exploreren • De periode van het bewust beelden • De periode van het bewust beeldend reflecteren op de wereld Na de laatste periodes hebben de tekeningen een volwassen karakter gekregen en spreek je eigenlijk niet meer van kindertekeningen. Deze fase noemen we de periode van volkomen zelfstandigheid. Het is de periode na de pubertijd. Tekeningen uit periode 1, krabbelen en materiaal hantering Deze periode loopt gemiddeld vanaf het laatste kwart van het tweede tot het eind van het vierde levensjaar. |
 In deze tekening kun je duidelijk zien dat de maker nog in de krabbelfase is. We zien we een aantal kenmerkende krabbels. • Kleine krassen • Enigszins gebogen horizontale zigzaglijn • Spiraalvormige lijnen De tekening is voornamelijk gemaakt met behulp van grove bewegingen met de boven- en onderarm. De krabbels staan nog wanordelijk op het papier. |
 Ook deze jongen is nog in de krabbelfase. Al kunnen we hier behalve de krabbels uit de voorgaande tekening, ook een aantal fijn motorische krabbels zien. Deze zijn gemaakt vanuit de onderarm en de hand. We zien op deze tekening de volgende krabbels:• Enigszins gebogen horizontale zigzaglijn. • Enigszins gebogen vertikale zigzaglijn. • Doorlopende cirkelvormige lijnen • Langere lijnen waarin duidelijk van richting is veranderd. In deze tekening is nog geen sprake van een bewuste plaatsing van krabbels. |
 Hoewel je hier al de meer gecontroleerd neergezette kleine krabbeltjes ziet verschijnen is ook de maker van deze tekening nog in het krabbelstadium Deze zijn duidelijk vanuit de pols en de vingers neergezet. De volgende krabbels kun je hier onderscheiden:• Horizontale en verticale zigzaglijnen • Doorlopende cirkelvormige lijnen • Kleine tekentjes Hoewel er kleur is gebruikt, dient deze nog geen enkel beeldend doel. Waarschijnlijk zijn de kleurtjes gewoon uitgeprobeerd omdat ze nu eenmaal beschikbaar waren. Wat wel leuk is om te zien, is dat de kleine kunstenaar al geprobeerd heeft om zijn blad, onbewust, mooi te vullen, en af en toe zijn tekenrichting aan de rand van het papier heeft aangepast. Verder zijn de krabbels nog niet bewust geplaatst. |
 Dit schilderij moet ook in de krabbelfase geplaatst worden, hoewel de afzonderlijke krabbels nauwelijks nog te zien zijn. Wat wel heel duidelijk zichtbaar is, is het motorische genot dat de maker aan dit werkstuk beleefde. Er is geen plekje onbenut gelaten. Ook hier is de kleur waarschijnlijk gewoon toevallig gebruikt, al zou je met wat goede wil, het blauw als water, of omgekeerd, als lucht, kunnen zien. |
| Tekeningen uit periode 2, de gecodeerde werkelijkheid Deze periode loopt ongeveer van het begin van het vijfde tot het eind van het tiende levensjaar. Binnen deze periode kan nog een onderscheidt gemaakt worden tussen het pre-schematische stadium en het schema stadium. Het Pre-schematische stadium |
 De jongen die deze koppoter tekende is duidelijk in het pre-schematische stadium aanbeland. Het menselijke figuur heeft nog geen lichaam en is willekeurig op het blad geplaatst, tussen wat krabbels. In het gezicht zijn duidelijk ogen, een neus en een mond te herkennen. De armen zijn erg lang, en boven aan de benen bevestigd. Hoewel de dikke lijnen onder op het blad op een grondvlak lijken, is dit gewoon toevallig zo ontstaan. |
 Hier zien we een aantal gezinsleden afgebeeld. Het meisje is duidelijk in de overgang van koppoters naar lineair getekende mensfiguren, poppetjes met een lijf. Opvallend is dat de poppetjes met een lichaam, ook allemaal steevast een naveltje hebben gekregen. Niet alle kopjes hebben overigens een neus, maar een mond en ogen zijn steeds wel te herkennen. De figuurtjes staan al min of meer geordend op het vlak, maar dat zou ook toeval kunnen zijn door de beperkte ruimte, net als de overlapping die af en toe onstaat. |
 Hier zien we dat het mensfiguur aardig compleet begint te worden. Een hoofd met oren, ogen en een neus, de mond is niet duidelijk zichtbaar. Er is een lijf, en de handen hebben vingers. Ook voeten zijn te zien. Het kleurgebruik is nog totaal willekeurig. |
 In deze tekening is nog een krampachtige, ongecontroleerde lijnvoering te zien. Het kleurgebruik is cerebraal en nog niet natuurgetrouw. De onderkant van de tekening is als grondlijn gebruikt. Bovenaan de tekening zie je een balk met lucht. De eekhoorn is vanuit verschillende aanzichten getekend, om deze zo duidelijk mogelijk weer te geven. De tekenaar is duidelijk fysioplastisch aangelegd. Het kind is nog aan het experimenteren met schema''s wat te zien is in de paddenstoelen en de kabouters. De jongen suggereert beweging met behulp van een dikke bruine lijn. Er is sprake van juxtapositie. |
 Dit 5 jarige meisje is al een heel eind op weg met het ontwikkelen van een schema. Ze maakt onderscheid tussen de poppetjes met behulp van attributen, let bijvoorbeeld op de verschillen in haardracht. De lijnvoering is al redelijk gecontroleerd, de rondjes sluiten mooi op elkaar aan. De mensfiguren staan allemaal op de rand van het papier, en zijn nog statisch weergegeven. |
 In deze tekening heeft het 6 jarige meisje gebruik gemaakt van een combinatie van de rand van het papier, en een getekend grondvlak. De schoorsteen is in haaks contrast op het huis geplaatst. Er is sprake van doorzichtigheid in het huis. |
| Het schema stadium: |
 Hoewel het meisje dat dit gezin tekende nog erg jong was, heeft ze toch al 1 schema ontwikkeld voor mensen. Er wordt onderscheidt gemaakt door de haarkleur en de kleding. Vader heeft een broek aan, en de moeder en zus een rok/jurk. De maakster heeft zichzelf buiten de kring getekend. De blauwe bovenkant is waarschijnlijk als lucht bedoeld, de groene lijn onder het grondvlak. Het begin van de denkbeeldige horizon. |
 |
 |
 |
| Bovenstaande 3 tekeningen zijn steeds een maand later getekend door hetzelfde 6-jarige meisje. Je kunt zien dat het schema zich inmiddels aardig heeft gevormd. Let bijvoorbeeld op het steeds terugkerende gras en de vorm van het rokje. Het meisje tekent eerst het lijf, en daarover heen de kleren. |
 In deze tekening zie je heel duidelijk een eerste grondlijn weergegeven. Er is ook duidelijk een relatie tussen de objecten, de trein rijdt op de rails (grondlijn) en naast de rails staan een boom en een huis. Het huis is waarschijnlijk later over de rails heen getekend. De kleuren zijn nog voor een groot deel voorkeurskleuren. De vogels, V, zijn duidelijk een aangeleerd schema. |
 De maker van dit werkstuk maakt gebruik van meerdere (onzichtbare) grondlijnen. Er is duidelijk sprake van afsnijding, bij de vulkaan. De voorste dinosaurus overlapt de vulkaan en een andere dinosaurus gedeeltelijk. Het is niet helemaal duidelijk of er op de top van de vulkaan sprake is van transparantie of dat dit stromend lava is. Er is gebruik gemaakt van objectkleuren. |
 Hier zie je heel duidelijk de schema''s voor paard en wagen en kasteel. De mannetjes op de bok zijn volledig van opzij getekend. De twee staande poppetjes zijn nog erg eenvoudig weergegeven. Er is ruimte gesuggereerd door middel van een plattegrond. |
 Op deze tekening is sprake van voorkeurskleuren. Ook zie je duidelijk dat er sprake is van omklapping. Bijvoorbeeld in het stoplicht en de auto''s. De jongen heeft verschillende schema''s ontwikkeld voor diverse type auto''s. Ook in de wolken is duidelijk een schema te herkennen. |
 Er is duidelijk sprake van cerebraal kleurgebruik. In deze tekening is nog steeds gebruik gemaakt van de rand van het papier als grondvlak. Daarnaast is er een groen vlak, het gras, met daarin een vijver. Op een grondlijn, net iets hoger dan de rand van het papier, staat vervolgens nog een trampoline. In deze trampoline wordt gebruik gemaakt van Egyptisch getekend beeld, de trap. De boom staat echter weer op de rand van het papier. In het huis is sprake van transparantie. Soms worden in het huis de voorwerpen van opzij getekend, de stapelbedden op zolder bijvoorbeeld. Soms wordt er een afbeelding van bovenaf gegeven, de blauwe vlakken op de tweede verdieping zijn tafels met stoelen. Er is dus wel duidelijk geëxperimenteerd met ruimte uitbeelding, maar hier is nog geen consequent gebruik van gemaakt. |
 In dit werkstuk is gebruik gemaakt van decoratieve meerlussen lijnen. Het kleurgebruik is cerebraal met deels voorkeurskleuren. De vogel is vanaf meerdere posities getekend, zogenaamd Egyptisch perspectief, en duidelijk een schema. Er is sprake van decoratief vlakgebruik. De boom staat nog steeds op de onderkant van het papier. Het meisje is duidelijk nog niet aan perspectief toe. |
| Tekeningen uit periode 3, de zichtbare werkelijkheid
Deze periode loopt van 9 tot 15 jaar. Binnen deze periode kan nog onderscheid gemaakt worden tussen het begin van het realisme en het pseudo-naturalistische stadium. Het begin van het realisme: |
 Er is in deze tekening duidelijk sprake van oog voor detail. Ruimte uitbeelding is ontstaat door het gebruik van meerdere grondlijnen. Er is sprake van overlapping en afsnijding. Bij de rails is sprake van omklapping of Egyptisch getekend beeld. De jongen wil kennelijk persé duidelijk maken dat het hier om rails gaat. De weg is overigens wel door 1 enkele lijn weergegeven. De zwanen zijn nog erg schematisch. Bij het tekenen van de machinist is gebruik gemaakt van transparantie. |
 Er is een poging gedaan om een natuurgetrouwe uitbeelding van het lichaam te geven. Er zijn veel details te zien zoals vingers en een duim, een uitgewerkt ook. De tekening is vlak en zonder poging tot ruimte uitbeelding. |
 In deze tekening is een denkbeeldige grondlijn met horizon zichtbaar. Er is geprobeerd om de hond zo natuurlijk mogelijk weer te geven. Een ook de kat is duidelijk als kat herkenbaar. De vogel en het eekhoorntje zijn echter weer veel eenvoudiger weergegeven. Het lijkt er op of de jongen de hond en de kat van een voorbeeld heeft nagetekend. De vogels in de lucht zijn weer erg schematisch getekend. Het kleurgebruik is cerebraal. |
 Deze jongen doet een redelijke poging om het uitzicht door het kelderraam realistisch weer te geven. Er zit duidelijk beweging in de benen. Er wordt nog wel gebruik gemaakt van wat schema''s en het kleurgebruik is cerebraal. Er zijn duidelijke afsnijdingen zichtbaar en er is sprake van overlapping. Er zijn meerdere grondlijnen. |
| Het pseudo-naturalistische stadium: |
 Het meisje in deze foto maakt gebruik van afsnijding en overlapping. Er zijn meerdere denkbeeldige grondlijnen en er is een horizon, de bergen. Bovendien maakt dit meisje gebruik van steeds kleiner wordende schema''s om perspectief te suggereren. Het poppetje is nog enigszins schematisch, net als de bergen. Het kleurgebruik is gevarieerd en er is duidelijk geprobeerd om de kleuren zo natuurgetrouw weer te geven. Er zitten ook duidelijk schaduwkanten aan de wigwams. In het gras zijn meerdere tinten te zien. Er zijn ook eerste aanzetten tot het tekenen van schaduw in de binnenkant van de wigwams. |
 |
 |
 |
| Drie uitwerkingen van dezelfde opdracht. Teken een gevangene in zijn cel. Alledrie de meisjes zijn 12 jaar. De maakster van de eerste tekening heeft het perspectief handig weten te omzeilen. De kunstenares van de tweede tekening heeft ondanks haar tekenvaardigheid de uitleg over perspectief niet begrepen. Ze heeft er wel een hoop humor in verwerkt. Haar klasgenote daarentegen heeft het wel goed begrepen. In alle drie de tekeningen is goed te zien dat er gepoogd is de realiteit zo goed mogelijk weer te geven. Er is sprake van overlapping. De voorwerpen zijn niet meer zo star weergegeven, let bijvoorbeeld op de dekens op het bed. Er is erg veel oog voor detail geweest. Soms is er zelfs sprake van een overvloed aan informatie. |
 Deze dertien jarige jongen kan de beer al aardig realistisch in allerlei posities ten opzichte van de doos weergeven. De beer zelf blijft echter erg plat. De lichte en donkere grijstonen zijn nog niet realistisch gebruikt voor het weergeven van schaduw en lichtval. Er is duidelijk een relatie tussen de beer en de doos. |
  Hoewel de opdracht hetzelfde is, is de uitvoering heel anders. Beide jongens waren 13 jaar toen ze deze in parallel perspectief weergegeven huizen tekenden. De jongen links heeft de tekening aangevuld met schema''s van bomen. Hij heeft diverse vlakvullingen gebruikt om wegen, straten en weilanden aan te geven. De jongen rechts heeft het gewaagd om meerdere huizenrijen te tekenen . De huizen worden naar achteren toe steeds iets kleiner, wat het ruimte gevoel verhoogd. De huizen zelf zijn nog wel duidelijk een schema. |
 Hoewel je in deze tekening nog wel wat schema''s kunt herkennen, bijvoorbeeld de ogen en de mond, is toch duidelijk te zien dat hier een realistische weergave wordt nagestreefd. Er wordt plasticiteit gesuggereerd door lichte toonverschillen, bijvoorbeeld onder de ogen, rondom de neus en in de hals. Door de lijnen doet het geheel nog wel wat plat aan. Ook de verwerking van het haar is nog niet heel plastisch. |
| Tenslotte, volkomen zelfstandigheid
De periode van volkomen zelfstandigheid, is de periode na de pubertijd. Je kunt nu eigenlijk niet meer echt tekenen van kindertekeningen. |
  Deze tekeningen zijn gemaakt door een jongeman van 18 jaar. Je kunt wel duidelijk zien dat de maker affiniteit met tekenen heeft. |
Bronvermelding Voor dit overzicht is gebruik gemaakt van: |